Zeytinburnu İlçesinin Tarihi

Paylaşarak Hidayete Vesile Ol:

Roma döneminde Bizantion’u Hebdomon (Bakırköy)’e bağlayan “Via egnetia” yolu bu topraklardan geçiyordu. Bizans döneminde ise Zeytinburnu bölgesinin, Hebdomon’un uzantısı olduğu sanılmaktadır. Zeytinburnu İlçesinin Tarihi için sizlere özel bir yazı kaleme aldık.

Daha ziyade bir gezinti ve dinlenme yeri olarak kullanılan bu bölge Çırpıcı Çayırı Ayazması’yla daha 5.yy’dan itibaren İstanbul’un en gözde mesirelerinden biri haline gelmişti. Bu civarda bilinen en eski yapı Balıklı Ayazması yakınındaki Panayia Kilisesi idi. Ayrıca Bizans İmparatoru I. Basileius (ölüm 886) tarafından Balıklı yöresinde 9. asırda “Piyi Sarayı” inşa ettirilmişti. Yine burada bulunan “Zoohodos Piyi Kilisesi (Balıklı Rum Kilisesi)” ise Meryem Ana’ya adanmıştı, çeşitli onarımlar ve yıkımlardan sonra 19.yy’da yeniden yapılmıştır.

15. asrın ikinci yarısında, İstanbul’un Osmanlı tarafından fethini takip eden yıllarda bölgede bilinen en eski yerleşim Kazlıçeşme civarında olmuştur. Fetihten sonra Yedikule Hisarı’nı inşa ettiren Fatih Sultan Mehmet Han Kazlıçeşme’de tabakhaneler kurdurmuş ve yine onun yaptırdığı cami etrafında küçük bir yerleşim oluşmuştur. İşte bu iskân, civardaki bilenen en eski Türk iskânıdır.


Yine fethi izleyen yıllarda İstanbul’un Türklerin eline geçmesiyle çok eskiden kentte yerleşmiş bulunan Rumlar arasında bir takım anlaşmazlıklar yaşanmış ve bu anlaşmazlıklar neticesinde “Kudüslü papazlar” diye adlandırılan topluluk, Kazlıçeşme dolaylarına, bugün Zeytinburnu olarak bilinen burna yerleşmişti. Buraya yerleşen papazların kentte kalanlara göre daha dindar oldukları ve halkın, Hristiyan inançlarını çiğnemelerine tahammül edemeyip o çağlarda bomboş olan bu topraklara yerleştikleri söylentileri günümüze kadar ulaşmıştır. Kudüslü papazların burada yerleşmeleriyle bölgede gözle görülür bir canlanma olmuş, onların yetiştirdikleri tarım ürünleri, zeytin ve çeşitli yemişler ile Zeytinburnu şirin bir yöre haline gelmişti.

16. asrın başlarında yavaş yavaş sur dışına mescit ve tekkelerin yapılmasıyla bu topraklarda yeni yerleşim alanları oluşmaya başlamıştır. 16, 17 ve 18. asırlar Zeytinburnu’nun tarihi dokusunun (Türk-İslam) oluştuğu devirler olarak karşımıza çıkar. O çağlarda bu bölgeler (Marmara’dan Haliç’e kadar uzanan sur dışı bölgesi) yoğun iskân sahalarına uzaklığı nedeniyle İstanbul’daki derviş zümrelerin rağbet ettikleri yerler olmuştur. 19. asırda Zeytinburnu ve çevresinin Yenikapı Mevlevihanesi’nin Mevlevilerinin faaliyet alanı olduğu anlaşılmaktadır.

20. asrın başlarında, cumhuriyet’in ilan edildiği tarihlerde ise ilçenin bugünkü toprakları Bakırköy ilçesi sınırları içinde yer almaktaydı ve Kazlıçeşme, Maltepe ve Merkezefendi haricindeki yerler bomboş denebilecek derecede tenhaydı. Yine bu yıllarda Bizans ve Osmanlı dönemlerin gözde mesirelerinden olan çırpıcı çayırı hala eski canlılığını koruyordu.

İstanbul Belediyesi İmar Müdürlüğü 1947 yılında yayımladığı “İstanbul Sanayi Bölgelerine Ait Talimname”nin İstanbul’da sanayi bölgesi olarak ayrılan bölgeler arasına Zeytinburnu’nu da katması ilçenin kaderini değiştirir. Söz konusu kanunla beraber bölgede hızla sanayi tesisleri inşa edilmeye başlanır. Aynı tarihlerde Balkanlar’dan gelen göçmenler, 1950’lerden itibaren ülkenin çeşitli bölgelerinden İstanbul’a gelenler ve Menderes istimlakleri esnasında Aksaray ve civarında evleri yıkılan vatandaşlarla beraber Zeytinburnu topraklarına yerleşmeye başlamışlardı. Artık bu topraklar hızlı ve düzensiz yapılaşma sonucu mesire olma özelliğini kaybetmeye başlamıştı.

Zeytinburnu ilçesi 1950’lere kadar doğusu Fatih, batısı Bakırköy ilçesi topraklarında kalan bir yöre olarak yönetilmiş ama bu tarihlerden itibaren nüfusun hızla artması bölgede idari bir düzenlemeyi zorunlu kılmıştır. Bu mecburiyet sonucu 30 Temmuz 1953 tarihinde ilçenin doğu bölgesi Zeytinburnu bucağı olarak Fatih’e bağlanmış; batı bölgesi ise yine Bakırköy’e bağlı olarak kalacak şekilde düzenlenmişti.

İlçe nüfusunun gün geçtikçe artması (1955 sayımında 17.585 olan nüfus beş yıl sonra 1960’da 88.341 olmuştur.) bucak yönetim sisteminin yetersiz kalmasını beraberinde getirdi ve neticede 1 Eylül 1957 senesinde çıkarılan bir yasa ile Zeytinburnu ilçelik statüsünde kavuşmuş oldu ve İstanbul’un 14. ilçesi olarak yönetilmeye başlandı.

Köyü bucağı olmayan Zeytinburnu’nun son idari bakımdan yalnızca mahallelere ayrılmıştır. Zeytinburnu’nun son sayıma göre (2019) nüfusu 293.574’tür. İlçede hala 13 mahalle, 58 cadde ve 971 sokak mevcuttur.


Zeytinburnu İsmi Nereden Geliyor?

Zeytinburnu ismindeki “zeytin” kelimesi, fetihten sonra Kudüslü papazların yaşadığı dönemlerde ilçenin güneyinde uzanan kıyı şeridinde yetiştirilen zeytin ağaçlarından; “burun” kelimesi ise Marmara denizi kıyısında Yedikule ile Bakırköy arasında bulunan ve ilçenin güneyinde denize doğru hafif çıkıntı yapan küçük burundan gelir. Önceleri “Zeytinli Burun” olarak anılan bu yerin ismi zamanla “Zeytinburnu” olarak söylenmeye başlanmıştır.

Kazlıçeşme İsmi Nereden Geliyor?

Rivayete göre Fatih’in sakaları (sucuları) sur dibinde çarpışan İslam askeri için su aramaktaydı. Bu esnada az ileride kazların belli bir nokta üzerinde uçtuklarını gören sakalar durumu sakabaşına haber verdiler. O da yardımcılarına kazların olduğu yerde muhakkak su bulunduğunu ve hemen gidip orayı bulmalarını söyledi. Sakalar da gelip buradaki suyu buldular ve askerlerin susuzluğunu giderdiler. Kazların konakladığı bu suyun başına bir çeşme yapıldı ve onların hatırası olarak da çeşmenin gövdesine bir kaz kabartması işlendi. Çok sade bir yapıya sahip olan çeşmenin her iki tarafında yer alan yük koyma taşları hala sağlamdır. Kaz kabartmasının hemen üzerinde yer alan manzum kitabenin son mısrasının ebcet hesabına (eski usul bir hesap olan ebcet hesabında her harfin rakamsal bir değeri vardır) göre çeşme H. 953/M. 1537 senesinde Mehmet bey adında biri tarafından yaptırılmıştır. Kitabenin bu bilgileri veren beyti şöyledir:

Mehmet bey ki yaptı hayr-ı âlî
Getürdü âleme bir mâ-i cârî
Gördü bir âşık dedi tarihini
Nûş iden yârene sahha âfiye


Paylaşarak Hidayete Vesile Ol:

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.